جنگ روسیه و اوکراین در سال ۲۰۲۲، نظم ژئوپلیتیکی حملونقل جهانی را دگرگون کرد. یکی از مهمترین حوزههایی که تحتتأثیر این تحولات قرار گرفت، ترانزیت چین اروپا بود. با مختل شدن مسیر شمالی از طریق روسیه، کشورهای منطقه و بهویژه ایران تلاش کردند تا سهم بیشتری از این مسیر تجاری استراتژیک کسب کنند.
مسیرهای ترانزیتی چین به اروپا
تا پیش از جنگ، سه مسیر اصلی برای ترانزیت کالا از چین به اروپا وجود داشت:
- کریدور شمالی: عبور از خاک روسیه
- کریدور میانی: عبور از قزاقستان، دریای خزر و قفقاز
- کریدور جنوبی: عبور از ایران و ترکیه
با کاهش امنیت و قابلیت اطمینان مسیر شمالی، کریدورهای میانی و جنوبی مورد توجه بیشتری قرار گرفتند.
بحران در مسیر میانی؛ ازدحام در قزاقستان
قزاقستان به دلیل مرز مشترک با چین، به هاب اصلی ترانزیت چین اروپا تبدیل شده است. اما این افزایش حجم، زیرساختهای ریلی این کشور را با چالش مواجه کرده است. شرکت راهآهن قزاقستان (KTZ) در ماههای اخیر اطلاعیههایی درباره ممنوعیت ورود واگنهای خالی و محدودیت در ایستگاههای مرزی منتشر کرده است.
طبق گزارشها، برخی قطارها حتی تا یک ماه در ایستگاهها معطل میمانند و این مسئله هزینه و زمان حمل را افزایش داده است.
رشد تجارت ریلی چین و اروپا با وجود چالشها
ترانزیت چین اروپا
طبق آمار تلویزیون مرکزی چین (CCTV)، طی سالهای ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳، تعداد سفرهای قطارهای باری چین-اروپا از ۱۷۰۲ به ۱۷۵۰۰ سفر در سال رسیده است. همچنین، بیش از ۱۱ میلیون TEU کالا به ارزش بیش از ۴۲۰ میلیارد دلار از طریق این مسیر جابهجا شدهاند.
فرصت ایران در کریدور جنوبی
کریدور جنوبی، با عبور از ایران، مسیر جایگزینی برای ترانزیت چین اروپا ارائه میدهد. ظرفیت بالقوه این مسیر تا ۳۰ میلیون تن ترانزیت در سال برآورد میشود. ایران با دسترسی به مبادی متنوع، میتواند به گره کلیدی در اتصال آسیای شرقی به اروپا بدل شود.
ایران در طرح کمربند-راه چین (BRI)
ایران یکی از نقاط کلیدی در مسیر زمینی طرح کمربند-راه چین است. این مسیر جایگزینی کمریسکتر نسبت به مسیرهای دریایی مانند تنگه مالاکا محسوب میشود که میتواند مزیت رقابتی مهمی برای ایران ایجاد کند.
لزوم تمرکز بر دیپلماسی کریدوری
برای بهرهبرداری از این فرصت، ایران نیاز به دیپلماسی کریدوری و هماهنگی بینسازمانی دارد. نقش وزارت امور خارجه، وزارت راه و سازمان توسعه تجارت در این مسیر حیاتی است. همچنین باید موانع داخلی مانند بروکراسی و ضعف لجستیک کاهش یابد.
جمعبندی
در شرایطی که مسیرهای شمالی و میانی ترانزیت چین اروپا با بحران زیرساختی و امنیتی مواجهاند، مسیر عبوری از ایران یک جایگزین راهبردی و ارزشمند بهشمار میرود. این فرصت تاریخی، در صورت تصمیمگیری هوشمندانه، میتواند آینده تجارت منطقه را دگرگون کند.
