خبر خوب برای هوای تهران؟ دستگاه‌های جدید معاینه فنی آلاینده اصلی را می‌گیرند!

مقدمه:

هوای پاک و سالم، یکی از اساسی‌ترین حقوق شهروندی و دغدغه‌های همیشگی کلان‌شهری مانند تهران است. در این میان، معاینه فنی خودروها نقشی حیاتی در کنترل آلایندگی وسایل نقلیه و کاهش بار آلودگی هوا ایفا می‌کند. ستاد معاینه فنی خودروهای تهران به عنوان متولی اصلی این امر، همواره در تلاش است تا با به‌روزرسانی تجهیزات و فرآیندها، گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت هوا و افزایش ایمنی تردد بردارد. اخیراً، محمدمهدی میرزایی قمی، مدیرعامل این ستاد، در گزارشی جامع به شورای اسلامی شهر تهران، از تحولات گسترده و برنامه‌های آتی این مجموعه پرده برداشت. این مقاله به بررسی دستاوردها، چالش‌ها و چشم‌انداز پیش روی معاینه فنی در پایتخت می‌پردازد.

نوسازی گسترده تجهیزات؛ پایانی بر ۱۵ سال فرسودگی:

یکی از مهم‌ترین اخبار اعلام شده، نوسازی کامل تجهیزات در مراکز معاینه فنی تهران پس از ۱۵ سال بود. به گفته میرزایی قمی، عمر مفید دستگاه‌ها بر اساس سال ساخت و تعداد تست‌های انجام شده به پایان رسیده و مستهلک شدن آن‌ها منجر به بروز خطا در نتایج آزمون‌ها می‌شد. این موضوع، اهمیت و ضرورت اقدام عاجل برای به‌روزرسانی را دوچندان می‌کرد.

در همین راستا، سال گذشته ۳۲ خط معاینه فنی در هشت مرکز سبک تحت مالکیت شهرداری و همچنین تمامی خطوط در سه مرکز خودروهای سنگین، با دستگاه‌های مدرن و مطابق با استانداردهای روز دنیا تجهیز شدند. این نوسازی انقلابی، که با همکاری یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان مورد تأیید معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و با گارانتی سه ساله انجام شده، نویدبخش افزایش دقت و صحت تست‌ها و در نتیجه، اجرای مؤثرتر قانون معاینه فنی است. فرآیند نصب این تجهیزات پیشرفته در طول پنج ماه و با برنامه‌ریزی دقیق صورت گرفت تا خللی در خدمت‌رسانی به شهروندان ایجاد نشود.

قابلیت‌های جدید دستگاه‌ها؛ گامی فراتر در شناسایی آلاینده‌ها و ایمنی:

تجهیزات جدید معاینه فنی تهران، صرفاً جایگزین دستگاه‌های قدیمی نشده‌اند، بلکه قابلیت‌های فنی بسیار پیشرفته‌تری را ارائه می‌دهند که تأثیر مستقیمی بر شناسایی دقیق‌تر آلاینده‌ها و افزایش ایمنی خودروها دارد:

1. شناسایی اکسید نیتروژن (NOx): آلاینده شاخص نیمه اول سال، یعنی ازن، به خودی خود در جو تولید نمی‌شود، بلکه حاصل واکنش‌های شیمیایی اکسیدهای نیتروژن (ناکس) در حضور نور خورشید است. منشأ اصلی ناکس، خودروها هستند. دستگاه‌های قدیمی قادر به اندازه‌گیری این آلاینده حیاتی نبودند، اما تجهیزات جدید با هماهنگی سازمان ملی استاندارد، این قابلیت کلیدی را دارا هستند. این امر امکان تحلیل دقیق‌تر سهم خودروها در تولید ازن و برنامه‌ریزی مؤثرتر برای کاهش آن را فراهم می‌کند.
2. تست کارسنجی (دینامومتر) خودروهای سنگین: دستگاه‌های جدید در مراکز معاینه فنی سنگین، تست کارسنجی را انجام می‌دهند که تحلیل جامعی از عملکرد موتور و میزان آلایندگی خودرو در شرایط شبیه‌سازی شده حرکت ارائه می‌دهد. این داده‌ها برای تدوین برنامه‌های کاهش آلودگی هوا مبتنی بر شواهد علمی، ضروری است.
3. شناسایی و تست ایمن خودروهای دو دیفرانسیل و اتوماتیک: گیربکس‌های اتوماتیک و سیستم‌های دو دیفرانسیل در خودروهای جدید رایج‌تر شده‌اند. دستگاه‌های قدیمی قادر به تشخیص خودکار این نوع خودروها نبودند و انجام تست معاینه فنی می‌توانست به گیربکس آن‌ها آسیب برساند و منجر به شکایت شهروندان شود. تجهیزات مدرن، این خودروها را به طور خودکار شناسایی کرده و تست‌های لازم را به شیوه‌ای ایمن انجام می‌دهند.
4. سنجش آلایندگی سوخت‌های CNG و LPG: علاوه بر بنزین و دیزل، دستگاه‌های جدید قابلیت تست و سنجش سلامت و آلایندگی خودروهایی که از سوخت گاز طبیعی فشرده (CNG) یا گاز مایع (LPG) استفاده می‌کنند را نیز دارند.

چالش موتورسیکلت‌ها و راهکار نوآورانه معاینه فنی سیار:

موتورسیکلت‌ها یکی از معضلات اصلی حمل‌ونقل و آلودگی هوای تهران محسوب می‌شوند. با وجود تعداد میلیونی موتورسیکلت‌ها در پایتخت، آمار مراجعات به مراکز معاینه فنی موتورسیکلت در سال ۱۴۰۲ تنها ۸۲۳ دستگاه بود که نشان‌دهنده عدم استقبال و یا نبود دسترسی آسان به این خدمت بود.

برای رفع این چالش، ستاد معاینه فنی با همکاری یک شرکت دانش‌بنیان، برای اولین بار اقدام به طراحی و ساخت سه دستگاه معاینه فنی موتورسیکلت سیار (پرتال) کرد. این دستگاه‌ها در نقاط پرتردد، به ویژه منطقه ۱۲ که بیشترین تردد موتورسیکلت را دارد، مستقر شدند. نتیجه شگفت‌انگیز بود: در طول دو ماه اجرای طرح آزمایشی، تعداد مراجعات به ۸۹۵۲ دستگاه رسید که افزایشی ۱۱ برابری را نشان می‌دهد. این موفقیت بیانگر علاقه راکبان به انجام معاینه فنی در صورت دسترسی آسان‌تر است. ستاد در نظر دارد این دستگاه‌های سیار را در سایر نقاط شهر نیز مستقر کند. گفتنی است ۷۶ درصد از موتورسیکلت‌های مراجعه‌کننده در طرح سیار، موفق به اخذ گواهی معاینه فنی شدند.

آمارهای نگران‌کننده؛ زنگ خطری برای کیفیت خودروهای داخلی:

یکی از نکات تأمل‌برانگیز گزارش میرزایی قمی، آمار بالای مردودی خودروهای نسبتاً نو (با عمر کمتر از چهار سال) در تست‌های اولیه معاینه فنی بود. بیش از ۳۰ درصد از خودروهایی مانند تیبا، کوییک، ساینا، پراید و پژو ۴۰۵ به دلیل نقص فنی در مراجعه اول مردود شده‌اند. آمار تفکیکی حتی نگران‌کننده‌تر است:

• تیبا: ۳۹ درصد مردودی
• کوییک: ۳۸ درصد مردودی
• پراید: ۳۶ درصد مردودی
• ساینا: ۳۴ درصد مردودی
• پژو ۴۰۵: ۳۱ درصد مردودی

این آمارها زنگ خطری جدی برای کیفیت خودروهای تولید داخل، حتی در سال‌های اولیه استفاده، به شمار می‌رود و نشان می‌دهد که معاینه فنی علاوه بر کنترل آلایندگی، به عنوان شاخصی برای سنجش کیفیت و ایمنی خودروها نیز عمل می‌کند. این موضوع، لزوم بازنگری در استانداردهای تولید و تقویت خدمات پس از فروش را بیش از پیش نمایان می‌سازد. در همین راستا، پیشنهادی مبنی بر کاهش سن معافیت معاینه فنی از ۴ سال به ۲ سال، به شورای عالی ترافیک ارائه شده است.

چالش مراجعه به خارج از تهران و برنامه‌های آینده:

حدود ۴۰ درصد از خودروهای مشمول معاینه فنی در تهران، برای دریافت گواهی خود به مراکز خارج از پایتخت مراجعه می‌کنند که این امر می‌تواند دلایل مختلفی از جمله تفاوت در سخت‌گیری یا سهولت دسترسی داشته باشد. این پدیده، جمع‌آوری داده‌های دقیق از وضعیت آلایندگی خودروهای فعال در تهران را با چالش مواجه می‌کند.

با این حال، ستاد معاینه فنی تهران بیکار ننشسته و اقدامات متعددی را در دستور کار دارد:

• اطلاع‌رسانی: ارسال بیش از ۱.۲ میلیون پیامک یادآوری به مالکان خودروهای مشمول در سال گذشته.
• معاینه فنی برتر: ارائه تخفیف ۲۰ درصدی عوارض طرح ترافیک به دارندگان معاینه فنی برتر.
• آمادگی برای خودروهای برقی: ارسال پروپوزال و اعلام آمادگی به وزارت کشور و سازمان محیط زیست برای تدوین استانداردهای لازم و آغاز معاینه فنی خودروهای برقی.
• کنترل کنار جاده‌ای: اجرای طرح کنترل نامحسوس آلایندگی خودروها با همکاری پلیس راهور.
• بهبود خدمات: فعال‌سازی سامانه نوبت‌دهی شهرزاد و فعالیت مراکز در ساعات پایانی شب و ایام تعطیل در زمان‌های اوج تقاضا.

نتیجه‌گیری:

ستاد معاینه فنی خودروهای تهران با انجام نوسازی گسترده و به‌کارگیری فناوری‌های نوین، گام بلندی در جهت افزایش دقت، کارایی و دامنه شمول خدمات خود برداشته است. شناسایی دقیق‌تر آلاینده‌ها، تست ایمن خودروهای جدید و راه‌اندازی معاینه فنی سیار موتورسیکلت‌ها، از دستاوردهای مهم این دوره محسوب می‌شود. با این حال، چالش‌هایی نظیر آمار بالای مردودی خودروهای نو و پدیده مراجعه به مراکز خارج از تهران، نیازمند راهکارهای سیاستی و نظارتی جامع‌تری است. بدون شک، معاینه فنی دقیق و فراگیر، یکی از ارکان اساسی دستیابی به هوای پاک‌تر و شهری سالم‌تر برای همه شهروندان تهرانی است و تداوم سرمایه‌گذاری و نوآوری در این حوزه، امری حیاتی خواهد بود.