هند، به عنوان سومین مصرفکننده بزرگ نفت در جهان، در سالهای اخیر با چالشی فزاینده در تامین انرژی مورد نیاز خود مواجه شده است. گزارشهای رسمی منتشر شده نشان میدهد که وابستگی این کشور به واردات نفت خام در سال مالی منتهی به ۳۱ مارس ۲۰۲۵ به اوج بیسابقهای رسیده و به رقم قابل توجه ۸۸.۲ درصد افزایش یافته است. این جهش قابل ملاحظه، که در مقایسه با ۸۷.۷ درصد در مدت مشابه سال مالی ۲۰۲۴-۲۰۲۳ رخ داده، نگرانیهای عمیقی را در مورد آسیبپذیری اقتصاد هند در برابر نوسانات بازار جهانی نفت و امنیت انرژی این کشور برانگیخته است.
رشد تقاضای نفت داخلی و محدودیتهای تولید
رشد سریع تقاضا برای سوخت در داخل هند، محرک اصلی این وابستگی روزافزون به نفت است. توسعه زیرساختهای گسترده، افزایش فعالیتهای تولیدی و صنعتی، و گسترش طبقه متوسط با قدرت خرید رو به رشد، همگی به افزایش مصرف انرژی، به ویژه نفت، دامن زدهاند. بخش حمل و نقل، به ویژه با افزایش تعداد خودروها و گسترش شبکههای جادهای، نقش بسزایی در این افزایش تقاضا ایفا میکند. در مقابل، تولید داخلی نفت هند با روندی نسبتاً ثابت و حتی گاهی کاهشی روبرو بوده و قادر به پاسخگویی به این نیاز فزاینده نیست. چالشهای فنی، محدودیتهای منابع و موانع سرمایهگذاری، از جمله عواملی هستند که مانع از افزایش قابل توجه تولید داخلی نفت هند شدهاند.
تغییر پویاییهای بازار جهانی نفت
این وضعیت در حالی تشدید میشود که پویاییهای بازار جهانی نفت نیز به نفع هند نیست. در حالی که چین، دیگر قدرت اقتصادی بزرگ و مصرفکننده عمده انرژی، به دلیل پیشرفتهای چشمگیر در زمینه خودروهای برقی و کامیونهای گازسوز، با کاهش تقاضا برای سوختهای فسیلی سنتی مانند بنزین و دیزل مواجه شده است، هند به موتور اصلی رشد تقاضای نفت در جهان تبدیل شده است. این تغییر در موازنه قدرت تقاضا، فشار بیشتری را بر منابع جهانی نفت وارد کرده و میتواند منجر به افزایش قیمتها شود که به طور مستقیم اقتصاد هند را تحت تاثیر قرار میدهد.
تلاش برای افزایش ظرفیت پالایش نفت
شرکتهای پالایش نفت هند به خوبی از این چالش آگاه هستند و در تلاشند تا با افزایش ظرفیت پالایشگاهی خود، وابستگی به واردات فرآوردههای نفتی را کاهش دهند و نیاز داخلی به سوخت را تامین کنند. برنامههای بلندپروازانهای برای ساخت پالایشگاههای جدید و توسعه پالایشگاههای موجود در دست اجرا است. با این حال، اجرای این پروژهها نیازمند سرمایهگذاریهای عظیم، زمان قابل توجه و رفع موانع بوروکراتیک است. در کوتاهمدت، هند همچنان به واردات نفت خام برای تامین نیاز پالایشگاههای خود وابسته خواهد بود.
آسیبپذیری اقتصادی در برابر قیمت نفت
این وابستگی شدید، هند را به شدت در معرض شوکهای قیمتی نفت قرار میدهد. افزایش ناگهانی قیمت نفت در بازارهای جهانی میتواند تاثیرات مخربی بر اقتصاد هند داشته باشد، از جمله افزایش نرخ تورم، افزایش هزینه تولید و حمل و نقل، و فشار بر تراز پرداختها. به همین دلیل، دولت هند در سالهای اخیر به طور فزایندهای به نفت ارزان روسیه روی آورده است. از زمان آغاز جنگ اوکراین و اعمال تحریمهای گسترده غرب علیه صادرات نفت روسیه، هند به همراه چین، به بزرگترین خریداران نفت خام روسیه تبدیل شدهاند و مسکو نیز به بزرگترین تامینکننده نفت هند بدل گشته است.
نفت روسیه با تخفیفهای قابل توجهی به هند فروخته میشود که به کاهش فشار بر واردات انرژی این کشور کمک کرده است. به نظر میرسد واردات نفت هند از روسیه پس از یک دوره کاهش موقت ناشی از تحریمهای جدید آمریکا علیه تجارت نفت روسیه، در ماه مارس ۲۰۲۵ دوباره روند صعودی به خود گرفته است.
مخاطرات اتکا به یک منبع تامین نفت
برای کاهش وابستگی به واردات نفت و افزایش امنیت انرژی، هند نیازمند یک استراتژی جامع و بلندمدت است. تنوعبخشی به منابع تامین نفت از طریق برقراری روابط قوی با کشورهای مختلف تولیدکننده نفت، سرمایهگذاری در اکتشاف و تولید داخلی نفت و گاز، و مهمتر از همه، توسعه منابع انرژی تجدیدپذیر، از جمله راهکارهایی است که هند میتواند در پیش بگیرد. انرژی خورشیدی، بادی و هیدروژنی پتانسیل بالایی برای تامین بخشی از نیازهای انرژی هند را دارند و سرمایهگذاری در این بخشها میتواند به کاهش وابستگی به نفت و کاهش آلودگی هوا کمک کند.
آینده انرژی هند و نقش نفت
علاوه بر این، بهبود بهرهوری انرژی و ترویج استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی و برقی نیز میتواند به کاهش تقاضا برای نفت کمک کند. سیاستهای دولتی حمایتی و تشویقی برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و بهبود بهرهوری انرژی، نقش کلیدی در دستیابی به اهداف بلندمدت امنیت انرژی هند خواهد داشت.
در مجموع، افزایش بیسابقه وابستگی هند به واردات نفت، هشداری جدی برای سیاستگذاران این کشور است. یافتن راهکارهایی پایدار و متنوع برای تامین انرژی، ضمن مدیریت ریسکهای ناشی از نوسانات بازار جهانی نفت و ملاحظات ژئوپلیتیکی، از اولویتهای اساسی برای حفظ رشد اقتصادی پایدار، تضمین امنیت انرژی و کاهش اثرات زیستمحیطی در هند خواهد بود. اتخاذ رویکردی متوازن که شامل توسعه منابع داخلی، تنوعبخشی به منابع وارداتی و سرمایهگذاری در انرژیهای پاک است، میتواند آینده انرژی هند را تضمین کند.
